patroniem
Opvallend is het aantal voornaamvarianten dat nog in hedendaagse familienamen die uit patroniemen zijn ontstaan, is terug te vinden. Behalve spellingsvariatie, veroorzaakt door de ontwikkeling van spellingsnormering en de verschillende momenten van naamsvastlegging, en dialectische verscheidenheid is hier zeker ook de grote voornaamvariatie die al vanaf de vroegste middeleeuwen in administratieve bronnen kan worden aangetroffen debet aan. Voornamen werden niet alleen verkort, maar kregen (vervolgens) ook achtervoegsels. Bij de vorming van patroniemen vermeed men deze affectieve afgeleide voornaamvormen niet.
Het patroniem in zijn oorspronkelijke functie verdween bij de invoering van
burgerlijke stand in de eerste helft van de 19de eeuw. De persoonsregistratie
bij de burgerlijke stand wordt beperkt tot het noteren van voornamen en een
familienaam, die definitief in vaststaande spellingsvorm van ouder op kind wordt
doorgegeven.
Veel patroniemen zijn bij de invoering van de burgerlijke stand een familienaam
geworden. Ze zijn niet allemaal even gemakkelijk herkenbaar, omdat veel voornamen
die aan de basis van deze familienamen staan niet meer in gebruik zijn.
In Friesland maakte men familienamen uit patroniemen met behulp van het achtervoegsel
-ma of men paste andere naamvormingsmechanismen toe: Johannes Sytses nam de
familienaam Siedsma aan; Sjoerd Alberts nam de familienaam Alberda aan.
• Voornamen worden verklaard in de Nederlandse Voornamen Databank, die
is gebaseerd op het Spectrum voornamenboek: http://www.meertens.knaw.nl/voornamen/VNB/zoeken.lasso
• [H. Buitenhuis, 'Patroniemen op -sen in Nederland', in: Naamkunde 11
(1979), p 118-130].
• [P.H. Damsté, 'Het verdwijnen van onze patronymica', in: Maandblad
Oud-Utrecht 52 (1979), p 148; vgl. ibid. 53 (1980), p 33].
• [Ebeling-1993, p 93].
• [U. Timmermann, 'Systeme Attributiven Gebrauchs von Rufnamen in den
friesischen Sprachräumen des Spätmittelalters, insbesondere in Nordfriesland',
in: Us Wurk 47 (1998), p 1-18].
• "Om het voorkomen van variante voornaamsvormen in administratieve
bronnen uit de Middeleeuwen te verklaren kunnen drie verschillende hypothesen
worden ontwikkeld. De eerste hypothese houdt vast aan het uitgangspunt dat de
vorm van de voornaam als een affectief betekeniskenmerk moet worden beschouwd.
In deze hypothese ligt de reden voor het voorkomen van variante voornaamsvormen
in ambtelijke documenten bij de attitude van de scribent tegenover de personen
van wie hij de naam noteert. De tweede hypothese stapt af van de idee als zou
het gebruik van verkorte of afgeleide voornaamsvormen subjectief bepaald en
affectief gekleurd zijn. In deze hypothese voegt het gebruik van een bepaalde
naamsvariant eveneens een specifiek semantisch kenmerk aan de voornaam toe,
maar dan wel een objectief kenmerk van de naamdrager, zoals zijn gestalte, leeftijd
of sociale status. De derde hypothese, ten slotte, wijst elke semantische verklaring
voor het voorkomen van variante voornaamsvormen in administratieve bronnen resoluut
van de hand. In deze laatste hypothese berust het gebruik van deze of gene voornaamsvariant
louter op toeval. Het gebruik van variante voornaamsvormen of roepnamen, niet
enkel bij de communicatie in informele situaties maar ook bij de registratie
in ambtelijke documenten, kan volgens deze hypothese ten hoogste practisch-functioneel
worden verklaard, namelijk als middel om personen met dezelfde 'officiele' voornaam
van elkaar te onderscheiden. [...] Diminutiefvormen van Vlaamse voornamen zijn
herkenbaar aan de suffixen -kin of -lin. Franstalige diminutiefvormen hebben
als suffix -et, -ot of -son/-chon. Taalkundig gezien worden diminutiefvormen
tot de afgeleide voornaamsvormen gerekend. [...] De meest voorkomende afgeleide
voornaamsvormen stricto sensu zijn augmentatiefvormen, die eindigen op het suffix
-in. Andere afgeleide voornaamsvormen hebben suffixen als -art of -oen. Verkorte
voornaamsvormen worden gevormd door de volle vorm met één of enkele
syllaben te verkorten. Aan de verkorte vorm kan ook een -e of een -s worden
toegevoegd, waarbij auslaut niet als een suffix mag worden beschouwd" [Guy
Dupont, 'Van Copkin over Coppin naar Jacob. De relatie tussen de voornaamsvorm
en de leeftijd van de naamdrager in het Middelnederlands op basis van administratieve
bronnen voor het graafschap Vlaanderen, einde 14de-midden 16e eeuw', in: Naamkunde
33 (2002), nr 2, p 111-217 (112, 118)].
Patronym: | Voornaam vader: | |
Adriaans | Adriaan | |
Aarts | Aart, Arnoldus | |
Aarnts | Arnt, Arnoldus | |
Andriessen | Andreas | |
Arns, Arnds | Arnt, Arnoldus | |
Backx, Bakken, Bakkes | Bakke, Bacco | |
Bartels | Bartholomeus | |
Ceelen | Celis, Marcelis | |
Coenen | Coen(radus) | |
Coris | Goris, Goort, Godefridus | |
Corstens, Corstiaans | Christianus | |
Daems, Daemen | Adam | |
Delen | Dielis | |
Derks | Derk, Theodorus | |
Dirks, Dirkx | Dirk, Theodorus | |
Driessen | Dries, Andreas | |
Fransen | Franciscus, Frans | |
Geraedts, Geerts, Gerits, Gerritsen | Gerardus, Geert, Geerit, Gerrit | |
Geurts | Goris, Goort, Godefridus | |
Gielissen | Giel(is), Michiel, Michael | |
Gijsber(t)s | Gijsbertus | |
Goijarts | Govardus ?, Godefridus | |
Goorts | Goris, Goort, Godefridus | |
Goossens | ? | |
Hans(en), Hens(en) | Johannes, Hans, Hannes | |
Hermans | Herman(us) | |
Jans(sen) | Johannes, Jan | |
Joosten | Joost, Judocus | |
Klaassen | Nicolaas, Nicolaus, Klaas | |
Koenen | Koen, Coenradus | |
Lammer(t)s | Lambertus | |
Laureijsen | Laurentius, Laurens | |
Leenders | Leendert, Leonardus | |
Linders | Leendert, Leonardus | |
Machiels | Michael | |
Martens | Martinus | |
Mathijssen | Thijs, Matheus | |
Meus, Meuwis(sen) | Bartholomeus | |
Paulussen | Paulus | |
Peters | Petrus, Peter, Piet | |
Raes, Raessen | Erasmus | |
Roijers, Roijarts | ? | |
Seelen | Celis, Marcelis | |
Stoffels | Christophorus, Christoffel | |
T(e)eu(w)ssen | Theodorus (Dirk) | |
T(e)eu(w)issen | Theodorus (Dirk) | |
Thijssen | Thijs, Matheus | |
Thomassen | Thomas | |
Tielen(s) | ? | |
Vreij(s)sen | Laurentius, Laurens | |
W(e)ijnen, Wijnants | Winand |
(laatste update 25.02.2004 10:59 )
Eventuele aanvullingen of opmerkingen graag een E-mail naar de Webmaster
Copyright textbestand Privacyverklaring Contact formulier Hulp gevraagd Waarschuwing Bronnen